Een ontgoocheling & Het dwaallicht

Em. Querido's Uitgeverij (Amsterdam, 1999) - ISBN 90 214 9775 1

Willem Elsschot, een van de grootste schrijvers uit het Nederlandse taalgebied, heeft nooit zijn middelbare school afgemaakt. Nu is dat op zichzelf niet zo bijzonder. Ook Simon Carmiggelt, Harry Mulisch, Cees Nooteboom en Jeroen Brouwers hebben nooit in een 

eindexamenzaaltje moeten zweten. Maar van hen heeft alleen Elsschot zijn treurige schooljaren te boek gesteld; in Een ontgoocheling, het tragikomische verhaal over Kareltje De Keizers mislukte carrière aan het Koninklijk Atheneum in Antwerpen.

Twee jaar voor zijn dood kwamen twee leerlingen van dit Atheneum de inmiddels beroemde schrijver opzoeken voor een interview in de schoolkrant. 'Alles is werkelijk gebeurd,' bekende Elsschot, 'de feiten in het Atheneum en de rest ... Een ontgoocheling, dat is werkelijk een stuk van mijn leven.'

Het Verzameld werk van Willem Elsschot bevat elf romans en novellen en tweeëntwintig gedichten. Ze laten zich lezen als de autobiografie van de schrijver. 'Ik heb alleen maar dagboeken bijgehouden,' zei hij er, al te bescheiden, zelf van.

In deze Salamander staan de twee puur Antwerpse verhalen van Elsschot bij elkaar. In Een ontgoocheling (1921) vindt men de jonge Elsschot, in Het dwaallicht (1946) de inmiddels vijftig jaar oudere auteur. Hij gaat schuil in het personage van Frans Laarmans, die met drie donkere zeelieden door nachtelijk Antwerpen dwaalt, op zoek naar de mysterieuze Maria van Dam.

Beide verhalen bezitten de weemoedige, melancholieke toon die ook in Elsschots werk te vinden is. Elsschots sympathie ligt bij de zwakken en de verschoppelingen: bij Kareltje De Keizer, bij vader De Keizer die door intriges onttroond wordt als voorzitter van zijn kaartclubje (er is in dit verhaal dus sprake van een dubbele ontgoocheling), bij de drie 'rijstkakkers' ten slotte die volledig ontheemd door een guur Antwerpen dwalen.

Uit: nawoord (Vic van de Reijt)